από Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ-ΔΙΟΤΙΜΑΣ
Η Διοτίμα (ενν. η γυναίκα που τιμά τον Δία ) ήταν Ιέρεια από την αρχαία Μαντίνεια της Αρκαδίας και αναφέρεται στο πλατωνικό «Συμπόσιο» σαν σοφή γυναίκα,Μεταδότρια, Μύστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας, κατά τον Ξενοφώντα δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων («ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι») Ο Σωκράτης στο <<Συμπόσιον>> ή <<Περί Έρωτος>> αναγνωρίζει τη Διοτίμα ως Δασκάλα του , παραδεχόμενος ότι οφείλει τις γνώσεις και τις απόψεις του για τον Έρωτα , ο οποίος δεν έχει καμιά σχέση με την σαρκική έλξη ή τα γήινα κίνητρα αλλά αποτελεί το κίνητρο και την αναζήτηση με θέρμη οτιδήποτε Ωραίου και Αληθινού. Στα λόγια του Σωκράτους προς τους συνδιαλεγόμενους του, κυριαρχεί η αφήγηση του διαλόγου του με τη Διοτίμα , μεταφέροντάς τους, όλα όσα , διδάχθηκε προηγουμένως από την Αρκάδια Φιλόσοφο.
Η Διοτίμα ήταν η ιέρεια εκείνη που έκανε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π.Χ. Το όνομα Διοτίμα είναι επίσης δηλωτικό δράσεων για την ισότητα ανδρών και γυναικών, γι' αυτό και η Διοτίμα είναι η μόνη γυναίκα που συμμετέχει στο ανδροκρατούμενο Συμπόσιο...
Αυτή υποστήριζε ότι ο Έρωτας είναι ένας δαίμονας, που, ως γιος του Πόρου και της Πενίας, είναι γεμάτος αντιφάσεις, στοχεύει, ωστόσο, στην παντοτινή κατοχή του αγαθού, επιδιώκει δηλαδή την αθανασία.
Μας λέγει λοιπόν ο Σωκράτης:
Κάποτε η Διοτίμα, μου απηύθυνε το ερώτημα:
Διοτίμα: «Ποία φαντάζεσαι, Σωκράτη, ειν' η αιτία του έρωτος τούτου και του πόθου; Δεν έχεις προσέξει λοιπόν τον ζωηρόν ερεθισμόν, εις τον οποίον υποπίπτουν όλα τα ζώα, όταν τα καταλάβη η επιθυμία να γεννήσουν, και τα χερσαία και τα πετεινά, πώς αρρωσταίνουν όλα και κατακυριεύονται από τον έρωτα, πρώτον μεν να ενωθούν μαζί, έπειτα δια την ανατροφήν του γεννηθέντος; Πώς είναι αποφασισμένα, προς υπεράσπισιν τούτων, και πόλεμον να διεξάγουν, και τ' ασθενέστερα ακόμη προς τα δυνατότερα, και εις τον θάνατον να βαδίσουν υπέρ αυτών, και να τα τινάξουν από την πείναν αυτά δια να εξασφαλίσουν εις εκείνα την τροφήν, και το κάθε τι να πράξουν; Καλά» είπεν «οι άνθρωποι· θα ημπορούσε να υποθέση κανείς, ότι το κάνουν από υπολογισμόν. Αλλά τα ζώα; Ποίος είναι ο λόγος της τοιαύτης ερωτικής των συγκινήσεως; Ημπορείς να μου εξήγησης;»
Σωκράτης: "Δεν γνωρίζω Διοτίμα" της είπα.
Διοτίμα: "Έχεις λοιπόν την ιδέαν, πως θα γίνης ποτέ έμπειρος εις τα ζητήματα του έρωτος εφ' όσον δεν εννοείς αυτά;»
Σωκράτης: «Μα σου το είπα, Διοτίμα, και προ ολίγου· αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ήλθα κοντά σου, επειδή εκατάλαβα πως χρειάζομαι διδασκαλίαν. Λέγε μου λοιπόν και τούτου του φαινομένου την εξήγησιν και των άλλων των σχετιζομένων με τον έρωτα».
Διοτίμα: «Λοιπόν» είπε «εφ' όσον η πεποίθησίς σου είναι ότι αντικείμενον φυσικόν του έρωτος ειν' εκείνο, το όποιον πολλάκις από κοινού διεπιστώσαμεν δεν πρέπει να εκπλήττεσαι. Διότι και εις την περίπτωσιν αυτήν, όπως και εκεί, δια τον ίδιον λόγον επιδιώκει η φύσις η θνητή, καθ' όσον είναι δυνατόν, να ειν' αιωνία και αθάνατος. Δυνατόν δε της είναι κατά τούτον μόνον τον τρόπον, δια της αναπαραγωγής, με το ν' αφήνη πάντοτε εις του παλαιού την θέσιν ένα νέον παρόμοιον. Άλλωστε και εις ό,τι ονομάζομεν ενότητα ατομικής ζωής και υπάρξεως εκάστου εμψύχου όντος ― π.χ. ένας άνθρωπος από της παιδικής του ηλικίας μέχρις ότου γίνη γέρων, θεωρείται πως είναι ο ίδιος· ουχ ήττον αυτός, μολονότι δεν έχει ποτέ τα ίδια συστατικά εις τον οργανισμόν του, εν τούτοις λέγομεν πως είναι ο ίδιος, ενώ διαρκώς ανανεώνεται και αποβάλλει μερικά, εις τας τρίχας, την σάρκα, τα οστά, το αίμα εις ολόκληρον γενικώς το σώμα. Και όχι μόνον εις το σώμα· αλλά και εις την ψυχήν, οι τρόποι, τα ήθη, αι αντιλήψεις, αι επιθυμίαι, αι ηδοναί, αι λύπαι, οι φόβοι, τίποτε απ' αυτά δεν παραμένει αναλλοίωτον εις κάθε άτομον, αλλά γεννώνται μεν άλλα, άλλα δε χάνονται».
Και συνεχίζει: «Πολύ δε περισσότερον παράδοξον είναι ακόμη, ότι και αι γνώσεις, όχι μόνον άλλαι μας έρχονται και άλλαι μας αφήνουν, και ποτέ δεν είμεθα οι ίδιοι ούτε ως προς τας γνώσεις, αλλά και μία και μόνη γνώσις έχει την ιδίαν τύχην. Διότι αυτό που ονομάζομεν μελέτην, γίνεται με την προϋπόθεσιν ότι η γνώσις εξαφανίζεται· άλλωστε η λησμοσύνη ειν' εξαφανισμός γνώσεως, ενώ αφ' ετέρου η μελέτη, εισάγουσα νέαν παράστασιν αντί της αποχωρούσης, διατηρεί την γνώσιν, ώστε να φαίνεται πως παραμένει η ιδία. Πράγματι μ' αυτό μόνον το μέσον διατηρείται κάθε θνητή ύπαρξις, όχι με το να παραμένη αιωνίως αναλλοίωτος καθ' όλα, όπως το θείον, αλλά με το ν' αφήνη κάθε τι που φεύγει και παλαιώνει, ένα άλλο νέον εις την θέσιν του, όμοιον όπως αυτό. Μ' αυτό το τέχνασμα» είπε «Σωκράτη, έχει μέρος εις την αθανασίαν η θνητή ύπαρξις, και ως προς το σώμα, και ως προς όλα τ' άλλα· η αθάνατος πάλιν με άλλο. Μη σου φαίνεται λοιπόν παράξενον, ότι κάθε ύπαρξις εμφύτως αποδίδει σημασίαν εις το αποβλάστημά της·χάριν της αθανασίας συνοδεύει τα όντα όλα ο ζήλος αυτός και ο έρως».
Το κλειδί της Σωκρατικής σκέψης βρίσκεται μέσα στη διδασκαλία της Διοτίμας, όπως αυτή παρατίθεται από τον Πλάτωνα στο Συμπόσιο . Είναι το μόνο σημείο όπου, τόσο ο Πλάτωνας, όσο και μέσω αυτού ο Σωκράτης, προσδιορίζουν τη Διοτίμα ως τη «δασκάλα του Σωκράτη» και δείχνεται έτσι η κατεύθυνση απ' την οποία έχει προέλθει η διδασκαλία που ευαγγελίζονται: η αληθινή σημασία αυτών που θα πράξει ο άνθρωπος δεν έχει σχέση με τη δράση του, τις επιπτώσεις της οποίας ούτως ή άλλως δεν μπορεί να καταλάβει αφού δεν γνωρίζει τίποτα. Σκοπός της ζωής του είναι να πραγματωθεί μέσα του μια συγκλονιστική υπαρξιακή αλλαγή, να φθάσει μέχρι τη θέαση του απολύτου κάλλους που «δεν υπόκειται ούτε εις γέννηση ούτε εις αφανισμό».
Με σύγχρονους όρους, η φιλοσοφία αυτή είναι «εσωτερική». Δηλαδή στοχεύει, όχι στην εξωτερική αλλαγή, αλλά στην ανάπτυξη της ίδιας της ύπαρξης, της συνείδησης, του τρόπου που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται με τις ίδιες του τις αισθήσεις τον εαυτό του και τον κόσμο.
Ακόμα και το ίδιο το όνομα του Σωκράτη (Εσω-κράτης) υποδείχνει τη κατεύθυνση που πρέπει να είναι στραμμένος αυτός που ακολουθεί τη διδασκαλία του: η προσοχή πρέπει να «κρατείται προς τα "έσω"», να είναι στραμμένη προς τον εαυτό, προς την πηγή του «φωτός», σύμφωνα με το μύθο της "σπηλιάς". Ο άνθρωπος πρέπει να «γνωρίσει τον εαυτό του». Ότι όμως και να σημαίνει αυτή η περίεργη σύμπτωση του ονόματος του Σωκράτη, το γεγονός είναι ότι οι στίχοι που βάζει ο Πλάτωνας στο στόμα του στο "Φαίδρο", αυτοί που έχουν μείνει γνωστοί ως «προσευχή του Σωκράτη», δεν αφήνουν περιθώρια για άλλες ερμηνείες της φιλοσοφίας του παρά μόνο αυτή του εσωτερισμού:
Αγαπημένε Πάνα,
Και όσοι άλλοι θεοί βρίσκεστε εδώ,
Στέρξτε να αποκτήσω εσωτερική ομορφιά,
Και όσα εξωτερικά έχω αγαθά
Ας είναι αρμονικά με τα εντός μου.
Για να υπογραμμίσει ο Πλάτωνας το στοιχείο της υπαρξιακής αλλαγής που προωθούν τα κείμενά του, το Συμπόσιο κατά κύριο λόγο, χρησιμοποιεί την εικόνα του «τόκου». Ο άνθρωπος πρέπει να «γεννηθεί» ξανά, κατά τη διάρκεια της ζωής του. Με επίμονες προσπάθειες, με ταλαιπωρίες που καταβάλλει ( Συμπόσιο 210e ), πρέπει να περάσει από δύο υπαρξιακά ορόσημα, πρώτα «να γεννηθεί μέσα στο ωραίο» ( τόκος εν τω καλώ ), και μετά «να γεννηθεί μέσα στη ψυχή» ( τόκος εν τη ψυχή ). Η αναγκαία αλλαγή ξεπερνά κάθε διανοητική προσέγγιση. Αφορά αλλαγή της ουσίας της ύπαρξης, αφορά ακόμα και αλλαγές στις βιολογικές διεργασίες του σώματος. Η αλλαγή είναι τόκος , όχι παιδεία . Δεν αφορά «γνώσεις» αλλά μόνο «γνώση του εαυτού».
Η διδασκαλία της Διοτίμα δίνεται στο Συμπόσιο με τη διεξοδική περιγραφή των φάσεων από τις οποίες περνά αυτή η εσωτερική πορεία, η ενασχόληση με τη φιλοσοφία, που κινητήρια δύναμή της είναι ο «διαρκώς φιλοσοφών έρως». Όπως διατύπωσε αργότερα ο νεοπλατωνικός Πλωτίνος, «σκοπός της φιλοσοφίας είναι η " σωτηρία της ψυχής "».
Η Διοτίμα ήταν ιέρεια του Πανός. Ο ίδιος ο Σωκράτης συχνά παρομοιάζεται με Σειληνό, δηλαδή ακόλουθο του Διονύσου, που η λατρεία του συνδέεται άμεσα με αυτή του Πανός. Οι Σειληνοί απεικονίζονται στα αττικά αγγεία να έχουν μορφή ζωώδη, να βρίσκονται σε συνεχή στύση, και να ασχολούνται με ακραίες ερωτικές πράξεις. Όλα τούτα τα στοιχεία υποβάλλουν ότι η ανάπτυξη που περιγράφεται από τη διδασκαλία της Διοτίμα, με κάποιο τρόπο σχετίζεται και με τη ζωώδη μορφή του έρωτα, τη σεξουαλική ενέργεια, που αφορά τη διαιώνιση κάθε ζωικής μορφής.
Η σχέση ανάμεσα στην ανάπτυξη της συνείδησης και τη σεξουαλική ενέργεια μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική. Η θετική σχετίζεται με τη τεκνογονία αλλά και με την σεξουαλική έκσταση, στοιχείο που οπωσδήποτε εμφανιζόταν κατά τα μυστήρια και τα «όργια» του Πανός, στο οποία βεβαίως η Διοτίμα, ως ιέρεια, αναμφισβήτητα συμμετείχε. Η αρνητική σχετίζεται με την αποχή από τη σεξουαλική δραστηριότητα, πράγμα που πρεσβεύει, ο προχωρημένος «πλατωνικός έρωτας». Όταν, αιώνες αργότερα, «ο μέγας Παν απέθανε», ο χριστιανισμός απέκλεισε τη θετική συμμετοχή της σεξουαλικής ενέργειας σαν πρακτική για τη πνευματική ανάπτυξη, στοιχείο που εξακολουθούν να δέχονται άλλες πνευματικές παραδόσεις, όπως ο ταντρικός βουδισμός.
Το γεγονός ότι η Διοτίμα ήταν ιέρεια μυστηρίων, υποδείχνει και τη σημασία που προσέδιδε ο Πλάτωνας στην αποκαλυπτική γνώση που ήταν δυνατόν να αποκτηθεί στο πλαίσιο των αρχαίων τελετών.
Η Διοτίμα (ενν. η γυναίκα που τιμά τον Δία ) ήταν Ιέρεια από την αρχαία Μαντίνεια της Αρκαδίας και αναφέρεται στο πλατωνικό «Συμπόσιο» σαν σοφή γυναίκα,Μεταδότρια, Μύστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας, κατά τον Ξενοφώντα δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων («ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι») Ο Σωκράτης στο <<Συμπόσιον>> ή <<Περί Έρωτος>> αναγνωρίζει τη Διοτίμα ως Δασκάλα του , παραδεχόμενος ότι οφείλει τις γνώσεις και τις απόψεις του για τον Έρωτα , ο οποίος δεν έχει καμιά σχέση με την σαρκική έλξη ή τα γήινα κίνητρα αλλά αποτελεί το κίνητρο και την αναζήτηση με θέρμη οτιδήποτε Ωραίου και Αληθινού. Στα λόγια του Σωκράτους προς τους συνδιαλεγόμενους του, κυριαρχεί η αφήγηση του διαλόγου του με τη Διοτίμα , μεταφέροντάς τους, όλα όσα , διδάχθηκε προηγουμένως από την Αρκάδια Φιλόσοφο.
Η Διοτίμα ήταν η ιέρεια εκείνη που έκανε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π.Χ. Το όνομα Διοτίμα είναι επίσης δηλωτικό δράσεων για την ισότητα ανδρών και γυναικών, γι' αυτό και η Διοτίμα είναι η μόνη γυναίκα που συμμετέχει στο ανδροκρατούμενο Συμπόσιο...
Αυτή υποστήριζε ότι ο Έρωτας είναι ένας δαίμονας, που, ως γιος του Πόρου και της Πενίας, είναι γεμάτος αντιφάσεις, στοχεύει, ωστόσο, στην παντοτινή κατοχή του αγαθού, επιδιώκει δηλαδή την αθανασία.
Μας λέγει λοιπόν ο Σωκράτης:
Κάποτε η Διοτίμα, μου απηύθυνε το ερώτημα:
Διοτίμα: «Ποία φαντάζεσαι, Σωκράτη, ειν' η αιτία του έρωτος τούτου και του πόθου; Δεν έχεις προσέξει λοιπόν τον ζωηρόν ερεθισμόν, εις τον οποίον υποπίπτουν όλα τα ζώα, όταν τα καταλάβη η επιθυμία να γεννήσουν, και τα χερσαία και τα πετεινά, πώς αρρωσταίνουν όλα και κατακυριεύονται από τον έρωτα, πρώτον μεν να ενωθούν μαζί, έπειτα δια την ανατροφήν του γεννηθέντος; Πώς είναι αποφασισμένα, προς υπεράσπισιν τούτων, και πόλεμον να διεξάγουν, και τ' ασθενέστερα ακόμη προς τα δυνατότερα, και εις τον θάνατον να βαδίσουν υπέρ αυτών, και να τα τινάξουν από την πείναν αυτά δια να εξασφαλίσουν εις εκείνα την τροφήν, και το κάθε τι να πράξουν; Καλά» είπεν «οι άνθρωποι· θα ημπορούσε να υποθέση κανείς, ότι το κάνουν από υπολογισμόν. Αλλά τα ζώα; Ποίος είναι ο λόγος της τοιαύτης ερωτικής των συγκινήσεως; Ημπορείς να μου εξήγησης;»
Σωκράτης: "Δεν γνωρίζω Διοτίμα" της είπα.
Διοτίμα: "Έχεις λοιπόν την ιδέαν, πως θα γίνης ποτέ έμπειρος εις τα ζητήματα του έρωτος εφ' όσον δεν εννοείς αυτά;»
Σωκράτης: «Μα σου το είπα, Διοτίμα, και προ ολίγου· αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ήλθα κοντά σου, επειδή εκατάλαβα πως χρειάζομαι διδασκαλίαν. Λέγε μου λοιπόν και τούτου του φαινομένου την εξήγησιν και των άλλων των σχετιζομένων με τον έρωτα».
Διοτίμα: «Λοιπόν» είπε «εφ' όσον η πεποίθησίς σου είναι ότι αντικείμενον φυσικόν του έρωτος ειν' εκείνο, το όποιον πολλάκις από κοινού διεπιστώσαμεν δεν πρέπει να εκπλήττεσαι. Διότι και εις την περίπτωσιν αυτήν, όπως και εκεί, δια τον ίδιον λόγον επιδιώκει η φύσις η θνητή, καθ' όσον είναι δυνατόν, να ειν' αιωνία και αθάνατος. Δυνατόν δε της είναι κατά τούτον μόνον τον τρόπον, δια της αναπαραγωγής, με το ν' αφήνη πάντοτε εις του παλαιού την θέσιν ένα νέον παρόμοιον. Άλλωστε και εις ό,τι ονομάζομεν ενότητα ατομικής ζωής και υπάρξεως εκάστου εμψύχου όντος ― π.χ. ένας άνθρωπος από της παιδικής του ηλικίας μέχρις ότου γίνη γέρων, θεωρείται πως είναι ο ίδιος· ουχ ήττον αυτός, μολονότι δεν έχει ποτέ τα ίδια συστατικά εις τον οργανισμόν του, εν τούτοις λέγομεν πως είναι ο ίδιος, ενώ διαρκώς ανανεώνεται και αποβάλλει μερικά, εις τας τρίχας, την σάρκα, τα οστά, το αίμα εις ολόκληρον γενικώς το σώμα. Και όχι μόνον εις το σώμα· αλλά και εις την ψυχήν, οι τρόποι, τα ήθη, αι αντιλήψεις, αι επιθυμίαι, αι ηδοναί, αι λύπαι, οι φόβοι, τίποτε απ' αυτά δεν παραμένει αναλλοίωτον εις κάθε άτομον, αλλά γεννώνται μεν άλλα, άλλα δε χάνονται».
Και συνεχίζει: «Πολύ δε περισσότερον παράδοξον είναι ακόμη, ότι και αι γνώσεις, όχι μόνον άλλαι μας έρχονται και άλλαι μας αφήνουν, και ποτέ δεν είμεθα οι ίδιοι ούτε ως προς τας γνώσεις, αλλά και μία και μόνη γνώσις έχει την ιδίαν τύχην. Διότι αυτό που ονομάζομεν μελέτην, γίνεται με την προϋπόθεσιν ότι η γνώσις εξαφανίζεται· άλλωστε η λησμοσύνη ειν' εξαφανισμός γνώσεως, ενώ αφ' ετέρου η μελέτη, εισάγουσα νέαν παράστασιν αντί της αποχωρούσης, διατηρεί την γνώσιν, ώστε να φαίνεται πως παραμένει η ιδία. Πράγματι μ' αυτό μόνον το μέσον διατηρείται κάθε θνητή ύπαρξις, όχι με το να παραμένη αιωνίως αναλλοίωτος καθ' όλα, όπως το θείον, αλλά με το ν' αφήνη κάθε τι που φεύγει και παλαιώνει, ένα άλλο νέον εις την θέσιν του, όμοιον όπως αυτό. Μ' αυτό το τέχνασμα» είπε «Σωκράτη, έχει μέρος εις την αθανασίαν η θνητή ύπαρξις, και ως προς το σώμα, και ως προς όλα τ' άλλα· η αθάνατος πάλιν με άλλο. Μη σου φαίνεται λοιπόν παράξενον, ότι κάθε ύπαρξις εμφύτως αποδίδει σημασίαν εις το αποβλάστημά της·χάριν της αθανασίας συνοδεύει τα όντα όλα ο ζήλος αυτός και ο έρως».
Το κλειδί της Σωκρατικής σκέψης βρίσκεται μέσα στη διδασκαλία της Διοτίμας, όπως αυτή παρατίθεται από τον Πλάτωνα στο Συμπόσιο . Είναι το μόνο σημείο όπου, τόσο ο Πλάτωνας, όσο και μέσω αυτού ο Σωκράτης, προσδιορίζουν τη Διοτίμα ως τη «δασκάλα του Σωκράτη» και δείχνεται έτσι η κατεύθυνση απ' την οποία έχει προέλθει η διδασκαλία που ευαγγελίζονται: η αληθινή σημασία αυτών που θα πράξει ο άνθρωπος δεν έχει σχέση με τη δράση του, τις επιπτώσεις της οποίας ούτως ή άλλως δεν μπορεί να καταλάβει αφού δεν γνωρίζει τίποτα. Σκοπός της ζωής του είναι να πραγματωθεί μέσα του μια συγκλονιστική υπαρξιακή αλλαγή, να φθάσει μέχρι τη θέαση του απολύτου κάλλους που «δεν υπόκειται ούτε εις γέννηση ούτε εις αφανισμό».
Με σύγχρονους όρους, η φιλοσοφία αυτή είναι «εσωτερική». Δηλαδή στοχεύει, όχι στην εξωτερική αλλαγή, αλλά στην ανάπτυξη της ίδιας της ύπαρξης, της συνείδησης, του τρόπου που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται με τις ίδιες του τις αισθήσεις τον εαυτό του και τον κόσμο.
Ακόμα και το ίδιο το όνομα του Σωκράτη (Εσω-κράτης) υποδείχνει τη κατεύθυνση που πρέπει να είναι στραμμένος αυτός που ακολουθεί τη διδασκαλία του: η προσοχή πρέπει να «κρατείται προς τα "έσω"», να είναι στραμμένη προς τον εαυτό, προς την πηγή του «φωτός», σύμφωνα με το μύθο της "σπηλιάς". Ο άνθρωπος πρέπει να «γνωρίσει τον εαυτό του». Ότι όμως και να σημαίνει αυτή η περίεργη σύμπτωση του ονόματος του Σωκράτη, το γεγονός είναι ότι οι στίχοι που βάζει ο Πλάτωνας στο στόμα του στο "Φαίδρο", αυτοί που έχουν μείνει γνωστοί ως «προσευχή του Σωκράτη», δεν αφήνουν περιθώρια για άλλες ερμηνείες της φιλοσοφίας του παρά μόνο αυτή του εσωτερισμού:
Αγαπημένε Πάνα,
Και όσοι άλλοι θεοί βρίσκεστε εδώ,
Στέρξτε να αποκτήσω εσωτερική ομορφιά,
Και όσα εξωτερικά έχω αγαθά
Ας είναι αρμονικά με τα εντός μου.
Για να υπογραμμίσει ο Πλάτωνας το στοιχείο της υπαρξιακής αλλαγής που προωθούν τα κείμενά του, το Συμπόσιο κατά κύριο λόγο, χρησιμοποιεί την εικόνα του «τόκου». Ο άνθρωπος πρέπει να «γεννηθεί» ξανά, κατά τη διάρκεια της ζωής του. Με επίμονες προσπάθειες, με ταλαιπωρίες που καταβάλλει ( Συμπόσιο 210e ), πρέπει να περάσει από δύο υπαρξιακά ορόσημα, πρώτα «να γεννηθεί μέσα στο ωραίο» ( τόκος εν τω καλώ ), και μετά «να γεννηθεί μέσα στη ψυχή» ( τόκος εν τη ψυχή ). Η αναγκαία αλλαγή ξεπερνά κάθε διανοητική προσέγγιση. Αφορά αλλαγή της ουσίας της ύπαρξης, αφορά ακόμα και αλλαγές στις βιολογικές διεργασίες του σώματος. Η αλλαγή είναι τόκος , όχι παιδεία . Δεν αφορά «γνώσεις» αλλά μόνο «γνώση του εαυτού».
Η διδασκαλία της Διοτίμα δίνεται στο Συμπόσιο με τη διεξοδική περιγραφή των φάσεων από τις οποίες περνά αυτή η εσωτερική πορεία, η ενασχόληση με τη φιλοσοφία, που κινητήρια δύναμή της είναι ο «διαρκώς φιλοσοφών έρως». Όπως διατύπωσε αργότερα ο νεοπλατωνικός Πλωτίνος, «σκοπός της φιλοσοφίας είναι η " σωτηρία της ψυχής "».
Η Διοτίμα ήταν ιέρεια του Πανός. Ο ίδιος ο Σωκράτης συχνά παρομοιάζεται με Σειληνό, δηλαδή ακόλουθο του Διονύσου, που η λατρεία του συνδέεται άμεσα με αυτή του Πανός. Οι Σειληνοί απεικονίζονται στα αττικά αγγεία να έχουν μορφή ζωώδη, να βρίσκονται σε συνεχή στύση, και να ασχολούνται με ακραίες ερωτικές πράξεις. Όλα τούτα τα στοιχεία υποβάλλουν ότι η ανάπτυξη που περιγράφεται από τη διδασκαλία της Διοτίμα, με κάποιο τρόπο σχετίζεται και με τη ζωώδη μορφή του έρωτα, τη σεξουαλική ενέργεια, που αφορά τη διαιώνιση κάθε ζωικής μορφής.
Η σχέση ανάμεσα στην ανάπτυξη της συνείδησης και τη σεξουαλική ενέργεια μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική. Η θετική σχετίζεται με τη τεκνογονία αλλά και με την σεξουαλική έκσταση, στοιχείο που οπωσδήποτε εμφανιζόταν κατά τα μυστήρια και τα «όργια» του Πανός, στο οποία βεβαίως η Διοτίμα, ως ιέρεια, αναμφισβήτητα συμμετείχε. Η αρνητική σχετίζεται με την αποχή από τη σεξουαλική δραστηριότητα, πράγμα που πρεσβεύει, ο προχωρημένος «πλατωνικός έρωτας». Όταν, αιώνες αργότερα, «ο μέγας Παν απέθανε», ο χριστιανισμός απέκλεισε τη θετική συμμετοχή της σεξουαλικής ενέργειας σαν πρακτική για τη πνευματική ανάπτυξη, στοιχείο που εξακολουθούν να δέχονται άλλες πνευματικές παραδόσεις, όπως ο ταντρικός βουδισμός.
Το γεγονός ότι η Διοτίμα ήταν ιέρεια μυστηρίων, υποδείχνει και τη σημασία που προσέδιδε ο Πλάτωνας στην αποκαλυπτική γνώση που ήταν δυνατόν να αποκτηθεί στο πλαίσιο των αρχαίων τελετών.
