από 
Τα σκουπίδια μέσα στα μπάζα της αρχαίας Οξυρρύγχου αποδείχθηκαν θησαυρός. Με τη βοήθεια διαστημικής τεχνολογίας οι ερευνητές αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές της αρχαίας ζωής, από τον μουσικό κώδικα του Πλάτωνα και ποιήματα της Σαπφούς ως τα κόλπα των εμπόρων της εποχής.
Σαν βγεις στη δημοσιά που ακολουθεί τον Νείλο από τη Μεσόγειο ως την Αιθιοπία, στα περίπου 300 χιλιόμετρα από την Αλεξάνδρεια και στα 160 από το Κάιρο συναντάς την Μπανιάσα (elΒahnasa). Το τωρινό της χάλι δεν μαρτυρεί ότι κάποτε υπήρξε αστραφτερή μεγαλούπολη, η τρίτη σε μέγεθος πόλη της Αιγύπτου των Πτολεμαίων, πατρίδα του σοφιστή Αθηναίου. Οχι, στην Οξύρρυγχο- όπως τότε λεγότανδεν λατρεύουν πια το ομώνυμο ψάρι ως ενσάρκωση της θεάς Αθώρ. Μετά την εισβολή των Αράβων στην Αίγυπτο (το 641 μ.Χ.) η πόλη έφθινε, το αρδευτικό κανάλι της βούλωσε και οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν. Οταν, πολύ αργότερα, άρχισε να ξαναμαζεύει εποικιστές, αυτοί έχτισαν πάνω στην παλιά πόλη, σκεπάζοντας ναούς αφιερωμένους στον Αμμωνα-Δία, στον Σέραπη, στην Ηρα-Ισιδα, στον Οσιρη, στον Αταργάτη, στον Διόνυσο, στον Ερμή και στον Απόλλωνα.
Σκέπασαν και τα Λουτρά, τον Ιππόδρομο, το Θέατρο των 11.000 θέσεων, το Γυμνάσιο, τον Στρατώνα... ακόμη και τα δύο λιμάνια της. Οταν την επισκέφθηκε ο άγγλος αιγυπτιολόγος Flinders Ρetrie, το 1922, βρήκε κάποιες κολόνες και υπολείμματα του θεάτρου. Σήμερα έχει απομείνει μόνο ένα κομμάτι κολόνας. Ολη η αίγλη του παρελθόντος έγινε σκόνη και οικοδομικά υλικά.
Ωστόσο, σαν αποκάλυψη έπειτα από απίστευτη φάρσα της Ιστορίας, αυτή η αποσαθρωμένη πόλη φύλαξε για εμάς έναν «θησαυρό στα σκουπίδια». Κυριολεκτικά. Βλέπετε, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Βρετανοί κατέλαβαν το 1882 την Αίγυπτο και δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο Βernard Grenfell και ο Αrthur Ηunt, άρχισαν από το 1896 να την ανασκάπτουν. Δεν είχαν σοβαρά υπολείμματα κτιρίων από τα οποία να πιαστούν, αλλά είχαν... άπειρα φύλλα παπύρων μέσα στα σκουπίδια. «Αρκούσε απλά να σηκώσεις λίγο χώμα με την μπότα σου για να βρεις το επόμενο στρώμα παπύρων» διηγήθηκε ο Grenfell.
Η ιστορική αξία της ανακύκλωσης
Τι ακριβώς είχε συμβεί; «Χίλια χρόνια αποτίναξης της γραφειοκρατίας»: Οι μετά την ελληνορωμαϊκή εποχή κάτοικοι πετούσαν συστηματικά τα αρχεία της παλιάς επαρχιακής πρωτεύουσας στη «χωματερή» της πόλης, για να αποκτήσουν νέους χώρους δόμησης. Εκεί, πλάι στο ξεραμένο πλέον κανάλι, οι πάπυροι έμειναν θαμμένοι, χωρίς καμιά υγρασία να τους απειλεί. Και έτσι οι Βρετανοί βρέθηκαν να σκαλίζουν έναν μοναδικό θησαυρό, χιλιάδων σελίδων.
Εκτιμάται ότι το «απόθεμα της Οξυρρύγχου» ισοδυναμεί με το 70% των παγκοσμίως ευρεθέντων παπύρων. Παρά τη συνεχή επιδρομή αρχαιοκαπήλων και τη «μόδα» των εμπόρων τέχνης να κατατεμαχίζουν τις σελίδες για να πολλαπλασιάζουν το κέρδος μεταπώλησης, από τους παπύρους της Οξυρρύγχου αναδύθηκαν χαμένα έργα του Ευκλείδη, του Σοφοκλή, του Αισχύλου, του Ευριπίδη, του Πινδάρου, της Σαπφούς και του Αλκαίου, του Αριστοφάνη, του Δημοσθένη, του Απολλώνιου του Ρόδιου, του Σιμωνίδη, του Μενάνδρου και του Νικάρχου. Επίσης, βρέθηκαν πολύτιμα πρωτοχριστιανικά κείμενα, όπως τα «ανεπίσημα» Ευαγγέλια, Επιστολές του Ιωάννη, η Αποκάλυψη του Βαρούχ και εργασία του Ειρηναίου. Αλλά από το σύνολο των παπύρων μόνο το 10% ανήκε στη φιλολογικά, φιλοσοφικά και θρησκειολογικά ενδιαφέρουσα γραμματεία. Τα υπόλοιπα ήταν δημόσια και ιδιωτικά κείμενα, κατάστιχα, κώδικες, ενοικιαστήρια, διαθήκες, ωροσκόπια και επιστολές. Ποιος νοιαζόταν για τέτοια «σκουπίδια»;
Διαστημική τεχνολογία
Επειτα από σχεδόν έναν αιώνα περισυλλογής των παπύρων, το 1966, η Βρετανική Ακαδημία υιοθέτησε το ερευνητικό έργο δημοσίευσης των παπύρων, με επικεφαλής ερευνητή και διαχειριστή τον παπυρολόγο δρα Νικόλαο Γκόνη. Ως το 2003 τα 100.000 θραύσματα παπύρων που διέθετε η βιβλιοθήκη Sackler της Οξφόρδης καταλογογραφήθηκαν, αρχειοθετήθηκαν και 4.700 από αυτά μεταφράστηκαν και δημοσιεύθηκαν. Στους παπυρολόγους και στους φοιτητές τους προστέθηκε τότε και ένας πρωτόγνωρος βοηθός, η διαστημική τεχνολογία: Το Πανεπιστήμιο Βrigham Υoung εντάχθηκε στην ερευνητική κοινοπραξία φέρνοντας μαζί του την τεχνολογία πολυφασματικής σάρωσης που χρησιμοποιούσε η ΝΑSΑ για να «διαβάζει» τη δομή των πλανητών. Ειπωμένη με απλά λόγια, είναι η φωτογράφιση όχι μόνο με την καταγραφή της ανάκλασης ορατού φωτός, αλλά με την καταγραφή της ανταπόκρισης σε κάθε ακτινοβολία του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Οπότε μέσω αυτής ανιχνεύονται και στοιχεία αδιόρατα πριν στο γυμνό μάτι, στρώματα γραφής κάτω από επακόλουθες και κατοπινές γραφές. Αυτή η τεχνική ήταν που μας επέτρεψε την τελευταία πενταετία να «διαβάσουμε» τα στάδια επεξεργασίας και τις τεχνικές των ζωγράφων της Αναγέννησης, ή να «δούμε» τα κείμενα του Αρχιμήδη πίσω από τα ιερατικά κείμενα με τα οποία είχαν επικαλύψει οι καλόγεροι της Αγίας Αικατερίνης του Σινά το παλίμψηστό του.
Η όλη εργασία που επιτελείται με τους παπύρους της Οξφόρδης δημοσιοποιείται μέσω της ιστοσελίδας www. papyrology.ox.ac. uk/ΡΟxy/. Εκεί μπορείτε να δείτε τους παπύρους και να πειραματιστείτε με την πολυφασματική σάρωσή τους μέσω προσομοίωσης. Οπως μας πληροφορεί η ιστοσελίδα, ως το 2008 έχουν δημοσιευθεί συνολικά 6.000 κείμενα από τους ανά τον κόσμο παπύ ρους της Οξυρρύγχου, με τα Ελληνορωμαϊκά Απομνημονεύματα σε 94 τόμους. Ωστόσο η αποκρυπτογράφηση των παπύρων δεν περιορίζεται μόνο στην Οξφόρδη. Μικρότερες, αλλά σημαντικότατες, συλλογές «βρέθηκαν» σε διάφορα πανεπιστήμια του κόσμου, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των παπύρων στις 400.000. Εξέχον μεταξύ αυτών είναι το αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Cincinnati, το οποίο εκδίδει από το 2006 το «Δελτίο της Αμερικανικής Εταιρείας Παπυρολόγων» (Βulletin of the Αmerican Society of Ρapyrologists). Εκεί παρουσιάζονται κατ΄ έτος οι σημαντικότερες εργασίες εξιχνίασης του... «τι μας λένε οι Αρχαίοι μέσα από τα σκουπίδια».
«Φρέσκα» νέα αιώνων!
Στο εφετινό τεύχος του «Βulletin of the Αmerican Society of Ρapyrologists» - που κυκλοφόρησε την 1η Νοεμβρίου 2010- υπήρχαν πέντε ιδιαζόντως ενδιαφέροντα θέματα. Ενδιαφέροντα όχι διότι αναφέρονταν σε «αστέρες» της αρχαιότητας, όπως ο Αισχύλος ή ο Ευκλείδης, αλλά γιατί μας ξεναγούν στην προ μιλενίου καθημερινότητα των απλών ανθρώπων της. Και το εκπληκτικό είναι ότι η τότε ζωή αναδύεται τόσο, μα τόσο, όμοια με την τωρινή...
ΘΕ΄ΤΕ ΤΟΚΟΥΣ; ΠΑΡΤΕ...ΚΑΡΜΠΟΥΛΑΧΑΝΑ!
Στην πρώτη εργασία του «Βulletin», η παπυρολόγος του Πανεπιστημίου του Τoronto, Κatherine Βlouin, επανασυναρμολογεί ένα κείμενο του 275 μ.Χ. που αφηγείται τους όρους δανεισμού κάποιου Ελληνα. Ο έξυπνος ομογενής μας δεσμεύεται να πληρώνει τους τόκους του δανείου του σε... λάχανα, ώστε να μην υφίσταται τις συνέπειες της όποιας υποτίμησης του αιγυπτιακού νομίσματος!
ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ «ΕΠΙΤΑΓΕΣ» ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ
Στη δεύτερη, ο Cavan Concannon του Ηarvard παρουσιάζει μια επιστολή ιερέα της θεάς-ιπποποτάμου Θέρις. Ο επιστολογράφος μιλάει για ένα χρηματικό έμβασμα που αναμένει και, μέσα από τα γραπτά του, προκύπτει η διαδικασία επιβεβαίωσης της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ δύο τραπεζών σε διαφορετικά μέρη της Γης. Δηλαδή... μια περιγραφή της τραπεζικής επιταγής, δώδεκα αιώνες προτού την ανακαλύψουν οι Φλωρεντίνοι!
ΤΟΝ ΕΣΩΣΕ ΤΟ «ΠΑΜΜΑΧΟΝ»
Στην τρίτη, η Sofie Remijsen του βελγικού Leuven University μάς διηγείται, μέσα από μια επιστολή του 300 μ.Χ., τις περιπέτειες ενός ερασιτέχνη αθλητή που επισκέφθηκε την Αλεξάνδρεια την ίδια εποχή που πήγε εκεί και ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός. Ο επιστολογράφος επιλέχθηκε να παλέψει «παγκράτιον» (το αρχαιοελληνικό κουνγκ-φου) προς τέρψιν του αυτοκράτορα. Εφαγε μπόλικο ξύλο, αλλά δεν το έβαλε κάτω: προκάλεσε τους αντιπάλους σε «πάμμαχον» (πάλη άνευ όρων). Κατόρθωσε να πάρει το πρώτο βραβείο, έπειτα από πέντε απανωτές νίκες!
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ;
Η πέμπτη εργασία που δημοσιεύεται στο «Βulletin» είναι του Walter Shandruk, από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Ασχολείται με το πώς τα στε λέχη της ρωμαϊκής διοίκησης βρέθηκαν «χαμένοι στη μετάφραση» των πρώτων χριστιανών: Ακούγοντας το όνομα του Μεσσία των εβραίων νόμισαν ότι αποκαλούνταν «Χρήστος» και οι οπαδοί του «χρηστιανοί», οπότε και έτσι τους κατέγραφαν. Μάλιστα, παρασυρόμενοι από αυτούς, και οι πρώτοι χριστιανοί της Ευρώπης έτσι έγραφαν το όνομα του Χριστού και το δικό τους (Chrestianoi). Εκείνο που δεν γνώριζαν ήταν ότι με το όνομα «Χρήστος» συνήθιζαν οι Αρχαίοι Ελληνες να βαφτίζουν... σκλάβους, υπό την έννοια ότι «θα είναι χρήσιμος»! Και εδώ θα σταθώ λίγο, διότι βλέπουμε κατά βάση ότι ο χριστιανισμός αρχικά ήταν η θρησκεία τον δούλων, μονο έτσι μπορούσαν να την εδραιώσουν απέναντι στην ελληνική αντίληψη πουλώντας ελπίδες για ισότητα όλων απέναντι στον παντοκρατορα βασιλιά Γιαχβέ.Διότι από την γέννηση του ο χριστιανισμός ήταν μια υποβαθμισμένη θρησκεία δίχως φιλοσοφία και ιδέες. Αν δεν είχαν πατήσει πάνω στις ελπίδες δούλων δεν θα είχε γίνει γνωστός ο χριστιανισμός, οποτε τα συμπεράσματα δικά σας!
Η αξία της μελέτης των παπύρων προκύπτει πολυδιάστατη, καθώς γεφυρώνει το χάσμα επικοινωνίας μας με τον κόσμο του ελληνικού, του ελληνιστικού και του ρωμαϊκού πολιτισμού, διασκελίζοντας τα «χαμένα χρόνια» του Μεσαίωνα. Ψάχνοντας μέσα στα «σκουπίδια των Αρχαίων» βρίσκουμε διαμάντια που φωτίζουν πολλές ανεξιχνίαστες γωνιές του παρελθόντος μας και μας διδάσκουν εξίσου πολλά για ένα πιο σοφό αύριο. Οπως ακριβώς το «Facebook» του τωρινού Διαδικτύου καταγράφει στιγμιότυπα και συμπεριφορές που οι πρωταγωνιστές τους τα θεωρούν τετριμμένα, έτσι και οι πάπυροι κατέγραψαν τον τότε χρόνο και ξεχάστηκαν, μέχρι να τους ξαναβρούμε και να τους εκτιμήσουμε διαφορετικά. Ωστόσο, πέρα από τη σημασία του «καταχωνιάσματος», αξίζει να επισημάνουμε και την αξία του «πρωτοτύπου»: μελετώντας τις καταγραφές αυτές στην τότε γλώσσα, ανακαλύπτουμε σύμβολα και σχέσεις που οδηγούν σε μια βαθύτερη και πλουσιότερη ανάγνωση.
Πυθαγόρεια μουσική του Πλάτωνα!
Πάρτε για παράδειγμα το τι συνέβη στον καθηγητή Ιστορίας των Επιστημών, Jay Κennedy, του βρετανικού Πανεπιστημίου του Μanchester: Προετοιμάζοντας την ύλη του για να διδάξει τη Δημοκρατία του Πλάτωνα σε φοιτητές φιλοσοφίας αλλά και μαθηματικών, πρόσεξε μιαν αδιόρατη στον αμύητο κωδικοποίηση του πλατωνικού κειμένου. Συγκεκριμένα, πείστηκε ότι ο Πλάτων χώριζε κάθε διάλογό του σε 12 τμήματα, έτσι ώστε το καθένα να αντιστοιχεί σε μια νότα δωδεκατονικής κλίμακας. Στην αρχή ο καθηγητής πίστεψε ότι η κλίμακα αυτή παρέπεμπε σε εκείνη της αρχαίας σχολής των Αρμονιστών, αλλά αργότερα κατέληξε ότι είναι εκείνη που εκ του φυσικού παράγεται από το μονόχορδο , το όργανο της Σχολής του Πυθαγόρα. Το συμπέρασμα του βρετανού καθηγητή είναι ότι ο Πλάτωνας «ήταν πολύ πιο μπροστά» στα μαθηματικά απ΄ ό,τι ως τώρα νομίζαμε και ότι είχε κρύψει στα 30 βιβλία του πολύ βαθύτερες έννοιες, κωδικοποιημένες με αυτή τη μουσική κλίμακα. Και μόνο η υιοθέτηση αυτής της κωδικοποίησης αποδεικνύει- κατά τον Κennedy- ότι ο Πλάτων ήταν οπαδός του Πυθαγόρα και πίστευε πως το Σύμπαν ελεγχόταν όχι από τους θεούς του Ολύμπου αλλά από νόμους των μαθηματικών και της φυσικής. Δηλαδή... ομοϊδεάτης του Στίβεν Χόκινγκ, με προβάδισμα 2.000 ετών!..
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΕΣ
Αν επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του καθηγητή William Johnson,στο Πανεπιστήμιό του(http://classics.uc.edu/music/yale/index.html) θα ανακαλύψετε τις πρώτες παγκοσμίως παρτιτούρες: Η άμμος της Οξυρρύγχου έκρυβε δύο παπύρους όπου,ανάμεσα στο αρχαιοελληνικό κείμενο,υπήρχαν σύμβολα για νότες.Οι ερευνητές τα αποκρυπτογράφησαν και τώρα- πατώντας πάνω στις εικόνες τους- μπορείτε να ακούσετε τόσο τη μελωδία όσο και την ωδή που περιγράφουν.
«ΓΕΝΗΘΗΤΩ» ΤΟ ΡΟΥΣΦΕΤΙ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ
Η τελευταία των Πτολεμαίων είναι και η πρώτη διδάξασα εγγράφως τη διαπλοκή: ο πάπυρος (στο μέσον) καταγράφει το καθεστώς offshore για Ρωμαίον τινα, με την υπογραφή της (δεξιά) διατηρημένη ανά τους αιώνας Ο νυν αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Cincinnati και εκδότης του «Βulletin of the Αmerican Society of Ρapyrologists», Δανός Ρeter van Μinnen, ήταν το 2001 στο ολλανδικό Πανεπιστήμιο του Groningen. Εκεί ανέλαβε να επεξεργαστεί τον πάπυρο υπ΄ αριθ. Ρ 25 239, που κατέχει το Αegyptisches Μuseum und Ρapyrussammlung του Βερολίνου.
Τον κοίταξε προσεκτικά και... διάβασε έκπληκτος την τελευταία λέξη, «Γενηθήτω», ως ιδιόχειρη υπογραφή. Ποιος ήταν ο συντάκτης και τι έγραφε; Η ίδια η Κλεοπάτρα Φιλοπάτωρ, η τελευταία ελληνίδα ηγεμών της Αιγύπτου!
Οπως κατέδειξε η μετάφραση, ο πάπυρος ήταν επιστολή της Κλεοπάτρας, που στάλθηκε προς «αρμοδίους» στις 23 Φεβρουαρίου του 33 π.Χ.Το περιεχόμενο ήταν διηνεκής εντολή της βασίλισσας να απαλλάσσεται από κάθε είδους φόρο ο φίλος του εραστή της Μάρκου Αντώνιου, ονόματι Ρublius Canidius Crassus, και να του επιτρέπεται να εξάγει από την Αίγυπτο 300 τόνους στάρι και να εισάγει κάπου 138.000 λίτρα κρασί κάθε χρόνο. Ολα αυτά αφορολόγητα, όπως και τα ζώα και τα πλοία που θα χρησιμοποιούσε για τη μεταφορά, όπως και τα κτήματα που είχε ως ιδιοκτησία του στην Αίγυπτο. Ενα ρουσφέτι περιωπής, τόσο τρανό που απαίτησε την ιδιόχειρη υπογραφή της βασίλισσας!
Η ΣΑΠΦΩ ΣΕ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ
Το 2005 τα ευρήματα της συλλογής παπύρων της Οξυρρύγχου στην Οξφόρδη έλαβαν μέγιστη δημοσιότητα, χάρη κυρίως στην ανακάλυψη των πρώτων γραπτών εδαφίων ποίησης: είχαν βρεθεί 30 σειρές ποίησης του Αρχίλοχου, του διαδόχου του Ομήρου κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο την προηγούμενη χρονιά μία ακόμη ανακάλυψη είχε συγκλονίσει τους παπυρολόγους: στο Πανεπιστήμιο της Κολονίας,κρυμμένος μέσα στο περιτύλιγμα μιας μούμιας (ναι, οι Αιγύπτιοι εφάρμοζαν την ανακύκλωση),είχε βρεθεί πάπυρος με χαμένο ποίημα της Σαπφούς,γραμμένος τον 3ο αιώνα π.Χ., δηλαδή κοντά τρεις αιώνες μετά την πρώτη απαγγελία του ποιήματος! Το μεσαίο τμήμα του ποιήματος δεν ήταν πια αναγνώσιμο στον πάπυρο αυτόν,αλλά είχε διασωθεί σε άλλον πάπυρο της Οξυρρύγχου.Ετσι έχουμε τώρα πλήρες ένα ακόμη μνημείο της μοναδικής πολιτισμικής πρωτοπορίας που εκπροσωπεί η Σαπφώ.
ΠΗΓΗ: http://www.tovima.gr/
